Tactieken van Tirannen: De vele opvallende overeenkomsten tussen de opkomst van Hitler en Poetin
Duitsland 1933. Juichende mensen bij het aantreden van Adolf Hitler als leider van de natie. Hij zou Duitsland weer in ere herstellen en beloofde voorspoed. Nog geen tien jaar later en dezelfde mensen die hem toejuichten, werden de dood ingejaagd in een nietsontziende oorlog. Rusland 2000. Ook bij de aanstelling van Vladimir Poetin is er hoop dat hij degene is die het enorme land kan redden van de ondergang. Momenteel sterven ook zijn onderdanen bij bosjes op het slagveld.
De geschiedenis herhaalt zich niet, maar het rijmt wel. De manier waarop Vladimir Poetin in 2000 aan de macht kwam vertoont opvallend veel gelijkenissen met de manier waarop Adolf Hitler in 1933 de macht greep. Beide leiders bedrogen het volk, maar zorgden voor een gedegen propagandastrategie om de kiezer voor hun te winnen. En er zijn nog veel meer overeenkomsten. Hoe verleidden ze het volk om een dictator als beste optie te zien?
Hitler: Van straatarme kunstenaar naar politiek leider
Adolf Hitler had een jeugd vol trauma’s. Zijn ouders kregen zes kinderen, waarvan er slechts twee overleefden. De overige vier kinderen stierven nog voor hun derde verjaardag. De vader van Hitler was een alcoholist, die zijn vrouw en twee overlevende kinderen sloeg. Hitler adoreerde zijn moeder, maar zij overleed al toen hij pas achttien jaar oud was. Het was tijd voor een nieuwe start, helemaal alleen.
Hitler vertrok naar Wenen om een professionele schilder worden. Om dat te bewerkstelligen moest hij toegelaten worden aan plaatselijke kunstacademie. Tweemaal werd hij afgewezen, wat Hitler als een groot falen beschouwde. Hij was straatarm en overleefde door schilderijen te maken en deze voor een habbekrats te verkopen. Zijn zelfvertrouwen had een flinke deuk opgelopen, en Hitler wilde zichzelf opnieuw bewijzen. Toen brak de Eerste Wereldoorlog uit.
Slag aan de Sonne
De Slag aan de Sonne was een aanval die de geallieerden inzetten om de Duitse aanval bij de Slag van Verdun te ontregelen. Bij Verdun lag het Franse leger al maanden onder vuur. Het idee was om een eigen aanval in te zetten bij de rivier Sonne, om zo het naderende verlies bij Verdun af te wenden. De Duitse loopgraven bij Sonne zouden overrompeld worden. Dat gebeurde echter niet. De Slag aan de Sonne verliep desastreus. Na vijf maanden vechten waren er meer dan een miljoen soldaten omgekomen, terwijl er relatief weinig terreinwinst was geboekt. Vooral de geallieerden hadden zware verliezen geleden. Toen de winter inviel, met de bijbehorende sneeuw, kou, en modder, werd de aanval eindelijk afgeblazen.
Hitler als soldaat in de Eerste Wereldoorlog in 1918, zittend helemaal links. Hij zei achteraf vaak dat dit de gelukkigste tijd uit zijn leven was, door de kameraadschap die hij voelde
Hitler in de Eerste Wereldoorlog
De oorlog bleek een gouden kans voor Hitler om zichzelf te bewijzen. Hij meldde zich aan bij het Duitse leger en werd boodschapper. Hitler kon snel rennen en moest van loopgraaf tot loopgraaf rennen om berichten door te geven. De razendsnelle man was bovendien erg dapper en had een gigantische portie geluk. Hij overleefde de bloederigste veldslagen en kreeg al in 1914 het Ijzeren Kruis, een Duitse militaire onderscheiding. In de Slag aan de Sonne raakte hij gewond aan zijn been. Het had veel erger kunnen zijn, want er stierven in totaal meer dan een miljoen soldaten.
‘Miserabel liggend op een ziekenhuisbed dacht Hitler dat hij nooit meer zou kunnen zien’
De gewonde Hitler kon niet wachten om weer terug aan het front te zijn. In 1918 gaat het echter weer mis. De Britten gebruikten gifgas, en Hitler wordt erdoor verblindt. Wekenlang lag hij miserabel op een ziekenhuisbed in Berlijn, terwijl hij dacht dat hij nooit meer zou kunnen zien. Toen hij eindelijk was opgeknapt en zijn zicht terug had gekregen was de oorlog voorbij.
Duitsland had zich onvoorwaardelijk overgegeven, een beslissing die mede eraan zou bijdragen dat Hitler zo’n vijftien jaar later aan de macht kwam. De winnaars besloten gezamenlijk wat er in het vredesverdrag kwam te staan. De verliezers van de oorlog waren niet eens uitgenodigd voor de besprekingen. Een fatale fout, zo blijkt achteraf.
De nasleep van de verloren Eerste Wereldoorlog
Duitsland voelde zich vernederd. Het was de oorlog niet eens begonnen, maar werd als enige schuldige aangewezen. Op die manier kon de natie gestraft worden. Het land kreeg draconische herstelbetalingen en repercussies opgelegd, vastgelegd in het Verdrag van Versailles. Vooral Frankrijk stelde zich rancuneus op. Uiteindelijk verloor Duitsland ten opzichte van 1913 vijftien procent van haar grondgebied, tien procent van haar populatie, een groot deel van haar productie en een aanzienlijk deel van haar landbouwgrond. Bovendien kreeg het een gigantische som aan herstelbetalingen opgelegd. Pas in 2010, negentig jaar later, was deze volledig afbetaald. Als laatste werd Duitsland volledig gestript van haar enorme leger. Het ging van vijf miljoen soldaten naar slechts 100.000 soldaten, mocht geen nieuwe soldaten werven en al het grote legermateriaal als vliegtuigen werd ontmanteld of vernietigd.
Het Duitse volk voelde zich verraden door de politici die besloten tot overgave. Het zocht een zondebok. Dat werden naast deze politici de Joden, die ervan beschuldigd werden dat ze niet meevochten in de Eerste Wereldoorlog. Ze werden ervan beschuldigd de regering te hebben omgekocht om niet naar het front te hoeven gaan. Het was een grote leugen, er waren juist vele Joden die aan het front stierven. Maar de dolkstootlegende was geboren. De dappere Duitse soldaten waren volop aan het vechten toen ze in de rug gestoken werden door de eigen machtshebbers en de achterbakse Joden.
De Duitse regeringsleider valt zijn eigen leger in de rug aan met een mes. Joodse bankiers kijken lachend toe.
Hitler was door de sancties zijn baan in het leger kwijt, en ging naar München. Daar kon hij weer terug het leger in. Niet als soldaat, want dat mocht niet, maar als spion. München had in 1919 last van extremisten. Het was Hitlers taak om zich voor te doen als supporter van extremistische partijen, om zo te infiltreren binnen zo’n partij. De extremistische partij die hij moest onderzoeken was de DAP, de Deutsche ArbeitsPartei. Het was een heel kleine extreemrechtse partij. Er ging een wereld voor Hitler open. De ideeën van deze partij waren zo gek nog niet. Hij verliet het leger en sloot zich definitief aan bij de DAP. Doordat de partij klein was kon Hitler snel opklimmen. Zijn eerste speech? ‘Waarom wij antisemitisch zijn’.
Onder aanvoering van Hitler, die binnen een jaar opklom van nieuwste lid tot leider van de partij, werden grote veranderingen doorgevoerd. Hij veranderde de naam van DAP naar NSDAP en kwam met een nieuw logo met hakenkruis. Ook richtte hij zijn knokploeg SA op die als een soort privéleger kon optreden. Hitler maakte bovendien een partijprogramma, wat vrij uniek was in die tijd. Daarin stonden behoorlijk wat socialistische en zelfs communistische ideeën. De afkeer tegen Joden en het uitbreiden van Duitsland stonden ook vanaf het begin in het partijprogramma.
De oorsprong van het hakenkruis?
De swastika, waar het hakenkruis op is gebaseerd, bestaat al duizenden jaren. Maar waar vond Hitler de inspiratie voor het hakenkruis dat het symbool van de Nazi’s werd? Hitler was in zijn kindertijd een misdienaar en hielp elke week bij de mis. In veel kerken in Europa zijn nog altijd swastika’s te zien. Waarschijnlijk zag hij het teken al sinds zijn jeugd elke dag. Hitler zette het oorspronkelijk rechte teken een beetje scheef en het hakenkruis was geboren.
De staatsgreep mislukt
Door de werkloosheid en de herstelbetalingen als gevolg van de Eerste Wereldoorlog ontstond er hyperinflatie in Duitsland. Hitler besloot dat het tijd was om een staatsgreep te plegen. Zeshonderd gewapende mannen van de SA vielen een gigantische bierhal in waar net op dat moment een groot aantal prominente figuren aanwezig waren. Onder hen bevonden zich de premier van de deelstaat Beieren, de leider van de lokale politie, de leider van het lokale leger en een grote oorlogsheld. Na de verovering van München zou een opmars volgen naar Berlijn om de regering af te zetten.
Zover kwam het niet. Enkele van de prominente figuren wisten de bierhal te ontvluchten en waarschuwden het leger en de politie. De SA werd in de straten van München tegengehouden en de staatsgreep was mislukt. Hitler sloeg op de vlucht naar Oostenrijk, maar zijn auto begaf het. Hij kon schuilen bij een goede vriendin. Toen duidelijk werd dat de politie wist waar Hitler zat, wilde hij zelfmoord plegen. ‘Alles is verloren. Het heeft geen zin meer’, jammerde de terneergeslagen Hitler. Zijn revolver werd echter uit zijn hand geslagen en de vriendin wist hem om te praten.
Hitler in de gevangenis in 1924. Ondanks dat hij gevangen zat, zat Hitler er comfortabel bij. Zo mochten zijn vrienden vaak langskomen.
Zijn arrestatie zou normaal gesproken het einde voor Hitlers carrière en vrijheid betekenen. De maximale gevangenisstraf voor hoogverraad was levenslang. Maar de zittende macht in Duitsland maakte een kapitale fout. Ze zorgden ervoor dat er gigantisch veel pers aanwezig was en dat Hitler zelf mocht spreken. Dan zou het publiek wel zien wat een dwaas degene was die had geprobeerd de regering omver te werpen.
Hitler zag dit juist als een gouden kans en het vuur binnenin begon weer te branden. De begenadigd spreker kon zichzelf nu voorstellen aan het grotere publiek en al zijn extreme ideeën en politieke visie onder de aandacht brengen. Hij gaf tijdens het lange proces voortdurend af op etnische minderheden, de regering en linkse politieke partijen. Weinig mensen wisten voor het 24 dagen durende proces wie Hitler was. Na afloop was hij een wereldwijde beroemdheid met een grote schare fans. Hij kreeg dan ook de minimale straf. Vijf jaar gevangenis, en na zes maanden werd hij al voorwaardelijk vrijgelaten.
Mein Kampf
Hitler besteedde zijn tijd in de gevangenis uiterst nuttig, door het boek Mein Kampf te schrijven. In het boek beschrijft hij zijn levensverhaal, zijn tijd als soldaat in de Eerste Wereldoorlog, hoe hij zijn afkeer tegen Joden ontwikkelde en hoe hij de toekomst voor zich ziet. Hij wilde alle Duitssprekende landen verenigen in één groot rijk, de Joden verjagen en het Verdrag van Versailles teniet doen. De oorlog moest weer worden hervat en de schuldigen aan de dolkstootlegende moesten worden gestraft. Duitsland moest weer een grote speler op het wereldtoneel worden.
Hitler was na negen maanden al helemaal uit de gevangenis wegens goed gedrag, maar de NSDAP mocht vijf jaar niet meedoen aan de verkiezingen. Met Duitsland ging het in die tijd wat beter. Bij de eerste verkiezingen dat de NSDAP weer mee mocht doen haalde het dan ook slechts 2.6% van de stemmen. De grote ommekeer voor Hitler en de NSDAP was de Beurskrach van 1929.
De grootste financiële crisis in de geschiedenis
Toen de Dow Jones Index in New York gigantisch naar beneden kelderde op 28 oktober 1929 brak er paniek uit. Veel mensen verkochten in blinde paniek hun aandelen en de koersen schoten nog steiler naar beneden. Banken vielen om, mensen raakten financieel geruïneerd en de klap was overal in de wereld voelbaar.
Vooral voor Duitsland was dit een hartverscheurende ontwikkeling. De Duitse regering had grote sommen geld geleend van de Verenigde Staten om zo de herstelbetalingen uit het Verdrag van Versailles te kunnen betalen. De VS eiste deze som per direct terug. Maar dit was het enige geld dat Duitsland had.
Het zorgde voor de diepste economische crisis die Duitsland ooit gekend heeft. De geldpers werd aangeslingerd, waardoor er hyperinflatie ontstond. Het spaargeld van miljoenen Duitsers was ineens niets meer waard. Bedrijven vielen om. Massale werkloosheid volgde. Het Duitse volk was wanhopig en de voedingsbodem voor Hitlers gooi naar de macht was gelegd.
Meer weten:
- Zijn strijd (2024) van Roger Moorhouse
- The Hitler (“Beer Hall Putsch”) Trial: An Account van Douglas O. Linder
- The Treaty of Versailles, Inflation and Stabilization van Carl T. Schmidt
De politieke opkomst van Hitler en de NSDAP
Hitler had het kapitalisme en de afhankelijkheid van de Verenigde Staten al vanaf het begin bekritiseert. Nu kon hij zijn gelijk halen. Vanaf het moment dat de werkloosheid steeg, steeg ook het aantal aanhangers van de NSDAP. Geen enkele kanselier, oftewel de minister-president van Duitsland, kon veel aan de aanhoudende financiële crisis doen. Ze hadden geld nodig. Het enige wat zij konden doen was belastingen verhogen en de salarissen verlagen. Maar de sociale druk van een volk dat al zoveel moeite had met werk vinden en rondkomen was gigantisch. De ene na de andere kanselier moest zodra zij deze maatregelen aankondigden vertrekken. De gematigde partijen konden geen oplossing vinden voor het probleem. Zij hadden gefaald.
Een land in crisis maakt vaak een ruk naar rechts. En met name naar extremistisch rechts. Met het falen van de partijen die al sinds het eind van de Eerste Wereldoorlog aan de macht waren bleek dat er onder het Duitse volk een diep wantrouwen ontstaan was richting het democratische en kapitalistische systeem. Het droeg mede bij aan de groeiende populariteit van de NSDAP.
De propagandamachine draait op volle toeren
Hitler investeerde ondertussen vrijwel al zijn tijd en energie in propaganda. Daarbij werd hij geholpen door Josef Goebbels. Goebbels was hét meesterbrein achter de opkomst in de politiek van Hitler. Hij was zijn tijd ver vooruit. Zo ontwierp hij in 1932 een massale propagandacampagne. Het had een slogan die iedereen kon onthouden, zelfs mensen die niet konden lezen. Ook ontwierp hij propaganda specifiek gericht op vrouwen. Zij mochten in Duitsland sinds 1918 naar de stembus, dus daar was een gigantische groep potentiële kiezers te winnen. De NSDAP was de eerste politieke partij die zich specifiek richtte op vrouwen.
Een verkiezingsposter van de Nazi-partij, uit 1932. ‘Werk, Vrijheid en Brood, stem voor Nazi-socialisten!’. Werk, Vrijheid en Brood was de simpele doch uiterst effectieve slogan van de NSDAP.
Uiteindelijk kwamen de aanhangers van Hitler en zijn politieke partij uit elke laag van de bevolking ongeacht status of sociale klasse. De verkiezingen in 1930 waren een gigantisch succes voor de NSDAP. Van 2.6% gingen ze in twee jaar naar 18.3%. Ruim zes miljoen Duitsers stemden op Hitlers partij. Ze waren in één klap de tweede grootste partij. De Communistische Partij volgde op korte afstand als derde. De SPD, dat in 1928 nog een gigantische overwinning behaald had, leek voor beide partijen binnen handbereik.
‘Hitler kon niet wachten op de verkiezingen van 1932’
Dat de SPD zoveel terrein had verloren en de rest zo van de partijen zo dicht bij elkaar lagen zorgde niet voor verbetering van de situatie. Het zorgde juist voor een minderheidskabinet, dat slechts kon functioneren doordat president Paul von Hindenburg noodbevoegdheden had. De nieuw benoemde kanselier kreeg het ook niet voor elkaar om de crisis het hoofd te bieden. Het ging slechter en slechter in Duitsland. Perfect voor Hitler, die niet kon wachten op de nieuwe verkiezingen in 1932.
In dat jaar waren er namelijk maar liefst drie verkiezingen. Eerst was er de presidentsverkiezing. Von Hindenburg, die al zeven jaar als president had gediend, was mateloos populair bij het volk. Hij was een held uit de Eerste Wereldoorlog, toen hij als opperbevelhebber de Slag bij Tannenberg won. Hij had het in zijn eerste termijn als president bovendien beter gedaan dan verwacht.
Wat was het verschil tussen de SA en de SS?
De SS was de elite-eenheid van de SA. De SA, ook wel de bruinhemden genoemd, functioneerde als Hitlers knokploeg. Zij moesten politieke tegenstanders imponeren. De SS was meer een soort politie. De zwarthemden moesten ervoor zorgen dat de leiders van de NSDAP niets zou overkomen. Zij waren lijfwachten, die op elk moment klaar moesten staan om prominente partijleden en bijeenkomsten te bewaken.
Hitler besloot zich eerst kandidaat te stellen om president te worden. Hij verloor de verkiezingen, maar haalde toch 37% van de stemmen. Von Hindenburg moest daarna een nieuwe kanselier kiezen. Daar kwamen nieuwe verkiezingen voor. Uiteraard deed Hitler eraan mee. De kanselier had namelijk de échte macht, terwijl president toch een meer symbolische functie was. De Nazi’s herhaalden hun massale campagne, met vliegtuigen, propaganda en zelfs een toer door heel Duitsland heen. Hitler gaf 50 toespraken in twee weken. Dit resulteerde in Hitlers eerste overwinning. Hij won 37% van de stemmen. Toch besloot Von Hindenburg iets te doen wat totaal niet voor de hand lag.
Hitler met Von Hindenburg. De toekomstig leider van Duitsland liet zich graag met kinderen fotograferen om zijn zachte kant te benadrukken en ter propaganda.
Von Hindenburg weigerde namelijk om Hitler te benoemen als kanselier. Het was het meest logisch geweest. Maar bij een gesprek tussen de twee politieke kemphanen ging het mis. Zodra Von Hindenburg het gesprek verliet, zwoer hij ‘voor God, voor mijn geweten en voor mijn land. Ik zal Hitler niet benoemen tot kanselier.’ Toch had Hitler nog een gigantische troef achter de hand.
Met het winnen van de verkiezingen had Hitler de touwtjes namelijk stevig in handen. De kersverse kanselier van de tweede grootste partij, Franz von Papen, had dan ook geen andere keus dan met de NSDAP samen te werken. Hitler vond het goed, onder één voorwaarde. Zijn militaire knokploeg, de SA, was in de ban gedaan na de mislukte staatsgreep. Hitler wilde hen terug. Von Papen stemde in, en de bruinhemden konden de straten weer paraderen.
‘Von Hindenburg kon niet meer om Hitler heen’
Von Papen was echter een vreselijk slechte kanselier. Hij had de situatie totaal niet onder controle. Zijn beleid verzwakte de democratie nog meer en hij was zeer impopulair bij het volk. Nadat een gigantische meerderheid van de Duitse Tweede Kamer een motie van wantrouwen uitsprak kon Von Hindenburg weer opnieuw beginnen met verkiezingen houden om een nieuwe kanselier te vinden. En dit keer kon hij nauwelijks om Hitler heen.
De NSDAP won ook deze nieuwe verkiezing met overmacht. Von Hindenburg had geen andere keus meer. Hitler werd eindelijk kanselier. Tien jaar nadat hij met geweld en een staatsgreep de macht probeerde te grijpen, kwam hij via de democratische manier op de positie terecht waar hij graag wilde zijn. Von Hindenburg vertrouwde Hitler zo ver als hij hem kon gooien, en dwong hem een nieuw kabinet te maken dat slechts twee Nazi-ministers had. Het maakte weinig uit. Er kwamen namelijk alweer nieuwe verkiezingen aan.
De Rijksdagbrand
De regering was ontbonden, en de parlementsverkiezingen winnen zou Hitlers een na laatste daad zijn voordat hij de absolute macht had. Vlak voor deze verkiezing was er een brandstichting in het parlementsgebouw geweest. Hoewel het de schijn had Hitlers eigen partij het zelf had gedaan, wist hij de communisten de schuld te geven. De Rijksdagbrandverordening, een noodwet die ervoor zorgde dat de grondwet niet meer nageleefd hoefde te worden, werd erdoor gedrukt. De SA begon vervolgens geweld te gebruiken tegen alles wat links en in het midden van het politieke spectrum zat. Uiteraard won de NSDAP ook de parlementsverkiezingen, al kregen ze geen meerderheid.
Marinus van der Lubbe
Geen Duitser, maar een Nederlander kreeg de schuld de Rijksdagbrand. Marinus van der Lubbe was het eerste Nederlandse slachtoffer van de Nazi’s. De halfblinde, 24-jarige metselaar was communistisch en onderweg naar de Sovjet-Unie. Hij strandde in Polen, en half februari 1933 reisde hij ineens naar Duitsland. Twee weken later was hijwereldnieuws. Marinus werd als enige schuldige aangewezen voor de Rijksdagbrand. De communistische partij nam afstand van hem. Moederziel alleen, in een vreemd land, werd door een rechter besloten dat hij dood moest. Marinus stierf drie dagen voor zijn 25ste verjaardag door onthoofding.
De Rijksdagbrandverordening was cruciaal in het bemachtigen van het laatste puzzelstukje dat Hitler nodig had in zijn jacht op de absolute macht. Hitler had een wet nodig die het parlement buitenspel zette. Iets dat ervoor zorgde dat hij zijn eigen wetten kon maken. Er was slechts één probleem. Welk normaal nadenkend parlement zou ooit instemmen met een wet waardoor ze zelf geen macht meer hadden?
Dat verliep soepeler dan vooraf misschien gedacht. De SA zorgde ervoor dat een deel van de tegenstanders niet op kon komen dagen door ze gevangen te nemen en te plaatsen in wat de eerste concentratiekampen zouden worden. De overige leden van het parlement moest Hitler bewerken met zijn talent. Hetzelfde talent dat zijn gevangenisstraf in 1924 na de staatsgreep al had teruggebracht van levenslang naar slechts vijf jaar.
23 maart 1933. De machtigingswet is zojuist aangenomen met een ruime meerderheid. Stemmende parlementsleden werden geïntimideerd door de ruime aanwezigheid van de SA en veel tegenstanders waren al eerder aangehouden op verdenking van het in brand steken van het parlementsgebouw en konden zodoende niet tegen stemmen. Hitler kon nu officiëel als een dictator te werk gaan.
Hitler haalde in een speech van tweeënhalf uur alles uit de kast. Hij schetste de overige parlementsleden een prachtig plaatje. Er moest wel een machtigingswet komen, om Duitsland te beschermen. De Rijksdag, het Duitse parlement, zou zijn rechten niet verliezen. De rijkspresident Von Hindenburg zou in functie blijven. Eigenlijk zou er heel weinig veranderen volgens Hitler, behalve dat ze Duitsland beter konden beschermen tegen boze krachten van binnenuit.
De machtigingswet kwam erdoor. De Rijksdag had haar eigen doodsvonnis getekend, en Hitler kon vrijuit zijn gang gaan. Hij zou een economisch mirakel bewerkstelligen, door de gigantische werkloosheid van 30% naar 0 te brengen. Duitsland zou groeien en groeien, op alle vlakken behalve de menselijke. Het opnieuw groot maken van Duitsland kwam uiteindelijk met een hevige prijs. De Joden waren hun leven niet meer zeker en de buurlanden van Duitsland keken met angst en beven naar wat er zit afspeelde in het land dat zij door het Verdrag van Versailles uitgeschakeld dachten te hebben, maar ook recht in handen had gedreven van een dictator. Het Hitler-tijdperk was definitief begonnen.
Adolf Hitler wordt geboren in Oostenrijk-Hongarije, in Braunau am Inn, een klein stadje vlakbij de grens met Duitsland.
Hitler gaat na de dood van zijn moeder in Wenen wonen, waar een loopbaan als kunstschilder ambieert.
De Eerste Wereldoorlog breekt uit. Hitler gaat bij het Duitse leger.
Hitler wordt verblind door gifgas en moet de oorlog vroegtijdig verlaten
Hitler gaat bij de DAP als spion.
Hitler wordt leider van de DAP, wat verandert naar NSDAP.
Hitler probeert een staatsgreep te plegen, en wordt in de gevangenis gegooid nadat deze mislukte. Hij schrijft in gevangenschap het boek ‘Mein Kampf’.
De Beurskrach zorgt ervoor dat Duitsland in een diepe recessie belandt.
Hitler wint de verkiezingen, maar heeft geen meerderheid. Hij wordt niet gekozen als kanselier
Hitler wordt na nieuwe verkiezingen alsnog benoemd tot kanselier.
Na de Rijksdagbrand zorgt Hitler voor de machtigingswet. Hierdoor heeft hij onbeperkte macht.
Poetin: Van KGB-spion tot hoge pief in Moskou
Vladimir Poetin werd een aantal jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog geboren. De jonge Poetin had het in zijn jeugd niet bepaald makkelijk. Hij groeide op in Leningrad, nu Sint-Petersburg, in een extreem klein appartement waarin alle luxe ontbrak. ‘Er was geen warm water, geen bad. Het toilet was tegen de trapovergang gebouwd. Het was zo koud, gewoon verschrikkelijk. De trappen waren ook niet veilig; er waren overal gaten. De keuken was een vierkante donkere gang zonder ramen, met alleen een gasbrander en een gootsteen’, zo wist een voormalig lerares van Poetin genaamd Vera Gurevich zich te herinneren. Het appartement van de Poetins was slechts één kamer van zo’n twintig vierkante meter.
Poetin begon pas op zijn achtste aan school, maar dat bleek niet bepaald zijn interesse te hebben. Waar hij wel in uitblonk, was vechten. Hij staat al snel bekend als een straatschoffie en vechtersbaas, en als hij betrapt wordt met een mes mag hij als enige van zijn klas niet meedoen bij de Jonge Pioniers, de kinderafdeling van de Communistische Partij. Op zijn twaalfde gaat Poetin, die deed aan boksen en sambo, bij een judovereniging. Zijn coach brengt de kleine, tengere jongen tactiek en discipline bij, en eist ook dat zijn cijfers hoger worden.
Een jonge Poetin vecht met een klasgenoot van de sportschool, in 1971. In zijn jongere jaren was Poetin een begenadigd judoka. Hij werd op een gegeven moment zelfs kampioen van Leningrad.
Dat was maar goed ook. Want hoewel Poetin op school niet bepaald een hoogvlieger was, veranderde dat op slag op zijn vijftiende. Toen zag hij de Russische propagandafilm ‘Het schild en het zwaard’, waarin een spion van de Sovjet-Unie infiltreert in Nazi-Duitsland. ‘Ik word later ook spion’, besluit Poetin ter plekke, diep onder de indruk. Hij brengt een bezoek uit aan het lokale KGB-hoofdkwartier in Leningrad, waar hem vertelt wordt dat hij rechten moet studeren om bij de KGB aangenomen te worden. Poetin neemt de boodschap ter harte, focust zich als een maniak op zijn school, en blijkt een talent voor de Duitse taal te hebben.
Zijn ouders raden hem af om rechten te studeren, maar Poetin slaat hun advies in de wind. Hij mag vanaf 1970 zelfs aan de Staatsuniversiteit van Leningrad studeren, na het goed afronden van een selectie-examen waarbij slechts één op de veertig studenten wordt toegelaten. Vijf jaar later rondt hij zijn rechtenstudie af, en wordt hij gelijk toegelaten tot de KGB. Hoewel Poetins kennis van het Duits uitstekend is, hij snel in rang stijgt, en meerdere interne opleidingen met goed gevolg afrondt, wordt hij toch niet uitgezonden naar de DDR (Oost-Duitsland). Poetin is namelijk vrijgezel, wat gezien wordt als veiligheidsrisico. Pas nadat hij in 1983 trouwt met zijn geliefde Ljoedmila, een stewardess, komt de droom van Poetin uit. Hij wordt uitgezonden naar Dresden.
Poetin in zijn jongere jaren, met zijn vrouw, zijn twee dochters en hun hond
Nederlands bloed in de Poetin-stamboom?
De oudste dochter van Poetin, Maria, is getrouwd met de Nederlandse zakenman Jorrit Faassen. Het stel heeft naar verluidt een zoon, waardoor er een Poetin rondloopt met Nederlands bloed in zijn aderen. Maria en Jorrit woonden in Voorschoten. Vanwege de ophef die ontstond na het neerhalen van de MH17-vlucht, waar alle 298 inzittenden omkwamen, verhuisde het stel naar Rusland.
Poetin als spion in de DDR
Dresden was een minuscule buitenpost in het wereldwijde netwerk van de KGB. Poetin deed dan ook nauwelijks het spionnenwerk zoals in zijn favoriete film uit zijn jeugd afgebeeld werd, maar hij was meer een soort bureaucratische politieagent. Hij noemde zichzelf dan ook geen spion, maar een ‘specialist in menselijke relaties’. In Dresden werkte hij samen met vijf tot zeven andere KGB-agenten in een villa. De familie Poetin kreeg in Duitsland al snel heugelijk nieuws. Eerst werd in 1985 de eerste dochter Maria geboren. In 1986 kwam daar nog een tweede dochter bij: Katerina.
Poetin in 1980, in het uniform van de KGB.
De werkzaamheden die Poetin in Dresden verrichtte waren niet bepaald bijzonder spannend te noemen. Hij was vooral bezig met het werven van infiltranten en werkte nauw samen met de Stasi, de geheime dienst van de DDR. Het meest spannende gebeurde aan het einde van zijn tijd in de DDR. Na het vallen van de Berlijnse muur bestormden demonstranten de Stasi-hoofdkwartieren. Poetin verbrandde snel alle documenten die de samenwerking tussen de KGB en de Stasi konden verraden.
‘Mijn soldaten zijn bewapend” bleek pure bluf’
Toen werd de KGB-villa zelf ook onveilig. Demonstranten verzamelden zich voor de poorten. Poetin vraagt om versterking van het leger van de Sovjet-Unie. ‘Moskou zwijgt’, is het antwoord. Hij stond er dus alleen voor. Poetin trad naar buiten en sprak heel rustig en beheerst tot de menigte. ‘Dit gebouw wordt streng bewaakt. Mijn soldaten zijn bewapend en ik heb hen het bevel gegeven: als iemand het terrein betreedt wordt er geschoten.’ Het was pure bluf. Poetin had zelf geeneens een wapen bij zich. Maar het werkte. De demonstranten verlieten de KGB-villa.
Poetins carrière na de val van de Sovjet-Unie
Na de val van de DDR keerde Poetin terug naar Leningrad, waar hij in dienst ging bij zijn oude universiteit als rechterhand van de rector van Buitenlandse Zaken, Anatoli Sobstjak. De rechtsgeleerde die de politiek in ging zocht een adviseur met een achtergrond bij de KGB. Poetin paste perfect in die omschrijving. Hoewel hij zijn ontslag indiende bij de geheime dienst, stonden ze bij de KGB bijna te juichen toen ze hoorden wat de reden was. Poetin kon als medewerker in dienst van Sobstjak direct als een soort dubbelspion aan de slag. Sobstjak was als nieuwe politicus met opvattingen die botsten met de oude waarden namelijk zeer interessant om in de gaten te houden.
Sobstjak maakte echter razendsnel naam in de politiek en Poetins loyaliteit begon langzaam te verschuiven. De politicus werd gekozen in de gemeenteraad, toen als raadsvoorzitter en tegelijkertijd als burgemeester. Hij was de eerste vrij gekozen burgemeester van Leningrad, mede dankzij zijn rechterhand. Poetin oefende druk op hoge piefen uit om het volk te laten stemmen. De immens populaire Sobstjak kon met de stemmen van het volk het burgemeesterschap vervolgens niet meer ontgaan.
Nadat een staatsgreep door Sovjet-aanhangers en voormalig KGB-ers faliekant mislukte koos Poetin, hoewel hij het diep van binnen wel eens was met de coup, definitief de kant van de democratie. De burgers van Leningrad, de politie, en de nieuwe stadsbestuurders demonstreerden toen ook tegen de staatsgreep. Het volk liet zich niet langer bang maken. Ironisch genoeg zorgde de staatsgreep er juist voor dat het gezag van de Sovjet-Unie nog sneller afbrokkelde en de communistische natie uiteindelijk zelfs uiteenviel. Poetin schreef kort na de coup zijn ontslagbrief bij de KGB, na 16 jaar trouwe dienst.
Diploma ongeldig?
Poetin behaalde in 1997 zijn PhD in rechten. In 2006 ontdekten medewerkers van de Brookings Institution in Washington bepaalde delen van zijn proefschrift dat hij moest verdedigen één op één waren overgenomen uit een boek van twee Amerikaanse wetenschappers. Na deze ontdekking zijn de medewerkers verder onderzoek gaan doen. De uitkomst? Russische prominenten die plagiaat plegen is ongeveer net zo gewoon als sneeuw in Siberië.
Poetin werkte tot 1996 voor Sobstjak, die toen de herverkiezing tot burgemeester verloor door onder meer beschuldigingen van corruptie. Hij werkte heel even met succes voor het campagneteam in Sint-Petersburg van president Boris Jeltsin, tot hij in augustus 1996 aangesteld werd als plaatsvervanger van het hoofd van de afdeling Algemene Zaken van de opnieuw gekozen president. Degenen die hem aanstelden kenden Poetin nog van zijn tijd onder Sobstjak.
Poetin maakte vrij snel promotie en al in maart 1997 werd hij hoofd van het Directoraat voor Algemeen Toezicht. In zijn nieuwe functie moest hij onderzoek doen naar de corruptie met de staatsuitgaven. Hij werkte extreem hard om het gezag van de regering te herstellen en bewijs te verzamelen tegen de functionarissen, en hij herstelde tegelijkertijd de schatkist.
Poetin was nog steeds erg loyaal naar Sobstjak. Er liep een onderzoek naar zijn voormalige baas naar corruptie, maar voordat het te heet onder de voeten werd regelde Poetin dat Sobstjak naar Finland kon ontsnappen. Jeltsin, die zelf voortdurend te maken had met mensen die hem verraden, was onder de indruk toen hij het blijk van loyaliteit te horen kreeg. De president verloor meer en meer gezag; hij had tussen maart 1998 en september 1998 maar liefst 3 verschillende premiers, verloor het vertrouwen van de oligarchen die hem hadden geholpen de verkiezingen te winnen en met de Russische economie was het zeer somber gesteld. Een financiële crisis in Azië sleurde de rest van de wereld mee. De olieprijs daalde flink.
Waar Jeltsins gezag afbrokkelde, bloeide Poetin juist volledig op. Hij had inmiddels een reputatie opgebouwd als competent, gedisciplineerd, onkreukbaar en rechtvaardig. In mei 1998 werd hij aangesteld als eerste plaatsvervangend hoofd van de presidentiële administratie maar twee maanden later werd hij al hoofd van de Federale Veiligheidsdienst FSB, de opvolger van de KGB. Poetin ging direct aan de slag. Hij breidde het takenpakket van de FSB uit van binnenlandse werkzaamheden tot het bestrijden van politiek extremisme en nationalisme, van buitenlandse spionnen en van het internet, toen nog relatief nieuw. Dat alles door tegelijkertijd te bezuinigen en 2000 medewerkers op het hoofdkantoor te ontslaan. Hij drukte bovendien enkele schandalen binnen de FSB op handige wijze de kop in.
Poetin was extreem efficiënt in wat hij deed, had de politieke spelletjes in Moskou inmiddels door én hij was loyaal aan Jeltsin, iemand die inmiddels door ziekte, angst en achterdocht nog slechts leek te kunnen reageren op alle gebeurtenissen in plaats van ze proactief bij de horens te vatten. Jeltsin ontsloeg in mei 1999 wéér een premier, Jevgeni Primakov. Deze was juist extreem bekwaam en kondigde gelijk aan voor het presidentschap in 2000 te gaan. Jeltsin was de wanhoop nabij. De opvolger van Primakov was zo’n beetje de meest kleurloze politicus in de geschiedenis, waardoor zijn partij nooit de verkiezingen zou kunnen winnen. Jeltsin kwam ten einde raad uit bij Poetin.
Premier en president Poetin
Jeltsin ontbood Poetin in het diepste geheim in zijn buitenhuis. Hij vertelde hem dat hij Poetin premier zou maken. Poetin moest proberen de presidentsverkiezingen te winnen, al had hij dan geen enkele aanhang. De aankomend premier antwoordde dat hij een hekel had aan verkiezingscampagnes. ‘Ik weet niet hoe ik ze moet voeren en ik heb er een hekel aan.’ Jeltsin verzekerde hem dat hij de campagne niet zelf zou hoeven organiseren, campagnetactiek konden deskundigen doen. Hij moest uitstralen wat Jeltsin zelf niet meer kon opwekken: Vertrouwen, gezag, het militaire optreden waar het land volgens Jeltsin inmiddels naar snakte.
President Jeltsin en premier Poetin druk in gesprek.
Live op tv vertelde Jeltsin op 9 augustus 1999 het nieuws dat Poetin premier zou worden, en dat hij hoopte dat het Russische volk bij de aankomende verkiezingen in 2000 hun vertrouwen in Poetin zouden uitspreken. Komend van iemand die zelf alle vertrouwen van het volk had verloren had dit volgens de politieke strateeg van de communisten eerder iets weg van een doodskus. Ook de voorzitter van het Russische parlement verklaarde dat Jeltsin hiermee de politieke loopbaan van Poetin al had beëindigd voordat deze überhaupt was begonnen. Daarnaast was er een voortwoekerende onafhankelijkheidsoorlog in Zuid-Rusland. Tsjetsjenië wilde zich afscheiden en op exact dezelfde dag als Poetins aanstelling vielen rebellen de Russische deelrepubliek Dagestan binnen en riepen ze de onafhankelijkheid uit. Poetins lot leek bezegeld.
Verdachte aanslagen maken Poetin populair
Maar binnen twee weken na zijn aantreden had Poetin met daadkrachtig optreden met hulp van het leger al Dagestan terugveroverd. Hij liet zichzelf met interviewers en een cameraploeg naar een terugveroverd bergdorp vliegen, waar hij een heildronk bracht op de gevallenen, midden in een zin stopte en verklaarde dat er werk aan de winkel nodig was en verslapping een belediging naar de overledenen was. Hij straalde jeugdigheid en daadkracht uit, heel anders dan Jeltsins optredens. Toch leek het allemaal voor niets toen er binnen een week in Dagestan een autobom ontplofte vlakbij een gebouw waar Russische soldaten zaten en 64 mensen doodde. Twee dagen later ontplofte er ook een bom in Moskou bij een appartementencomplex, met 94 doden en honderden gewonden.
Een derde aanslag en vierde aanslag volgden, weer met honderden doden. Poetin was woest en er werd een intensief bombardement op Tsjetsjenië ingezet. Russische soldaten trokken het gebied in met als doel de terroristen te vernietigen. Een vijfde bomaanslag werd verijdeld, wat echter een heel ander licht wierp op de aanslagen. De ‘daders’ bleken bij de FSB te werken, en een telefoonnummer dat instructies gaf werd terug getraceerd tot de FSB. Een inside-job.
De landelijke FSB kwam met de niet heel overtuigende verklaring dat het een bomaanslag-oefening was geweest, ondanks dat de hele stad uitgekamd werd op zoek naar de daders en de politie, lokale FSB, burgemeester en gouverneur niet op de hoogte was van een oefening. Ondanks dat Poetin hoofd van de FSB was geweest, leidde het niet tot een daling van zijn populariteit en het bleef bij speculatie dat de FSB achter de andere aanslagen zat. Zijn hardhandige optreden zorgde er juist voor dat hij heel populair werd.
Verijdelde aanslag
In het holst van de nacht van 21 op 22 september 1999 droegen drie mannen zware zakken naar een kelder onder een flatgebouw in een stadje vlakbij Moskou. Ze werden betrapt, wisten te ontsnappen en de politie kon nog net op tijd voorkomen dat de explosieven in de zakken af zouden gaan. De auto waar ze mee vluchten kon alleen behoren tot de FSB. Die kwam met een opmerkelijke verklaring. In de zakken zou alleen suiker moeten zitten, want het betrof een oefening.
Poetins keiharde optreden en daden waren apolitiek, maar bij het volk waren ze verrassend genoeg mateloos populair. De gewone Rus wilde de daders een ongenadig pak op hun donder geven. Zijn goedkeuringspercentage in de opiniepeilingen, zonder überhaupt nog een politiek programma op te kunnen stellen, steeg pijlsnel. Bij zijn benoeming in augustus zag slechts 2 procent van de geraadpleegde Russen in hem een potentiële kandidaat voor het presidentschap. In oktober was dat al gestegen naar 27%, slechts een procentpunt minder dan Primakov. Er werd dan ook een nieuwe partij opgericht: Eenheid.
‘Tegenstanders werden beschuldigd van moord, Poetin werd juist geprezen’
Eenheid had geen aanhang. Het had iets veel belangrijker. De volledige steun van de steenrijke oligarchen. Een van hen, Boris Berezovski, was de eigenaar van de Russische staatszender. Hij zette zijn tv-kanalen in om de tegenstanders van Poetin voortdurend in een kwaad daglicht te zetten, tot aan beschuldigingen van corruptie en moord aan toe. Poetin werd juist voortdurend geprezen.
Zijn opkomst was vrij bizar en onverwacht te noemen. Hij was nauwelijks bezoedeld geraakt door de vele schandalen van de afgelopen jaren, zijn naam werd nauwelijks genoemd in de fiasco’s en schandalen die Jeltsin achtervolgden en hij had geen politieke mediatraining gehad. De non-antwoorden die andere politici gaven gaf Poetin niet. Hij zei waar het op stond, en had door de oorlog in Tsjetsjenië nu het imago van een jonge, dynamische, harde maar rechtvaardige leider. Eendie bereid is het Russische volk te verdedigen tegen terroristische organisaties en de eer en waardigheid van de regeringen het respect in de internationale gemeenschap te herstellen. Een grote zeldzaamheid in de politieke geschiedenis van Rusland.
Boris Berezovski, miljardair, wetenschapper en TV-magnaat
Boris Berezovski was een man van vele talenten. Hij was ingenieur, bestuurskundige, directeur, militair, en bezat een doctorstitel aan de universiteit. Vlak na de val van de Sovjet-Unie werd hij actief in de autohandel. Al snel werd het bedrijf dat hij leidde het meest succesvolle autobedrijf van Rusland, waardoor hij waarschijnlijk de eerste miljardair van het land werd. Hij werd grootaandeelhouder en eigenaar van het bedrijf dat de Russische staatszender in handen had. Daarmee hielp hij eerst Jeltsin, en later Poetin aan de macht. Dat laatste was een grote fout. Poetin mocht de steenrijke oligarch niet, en beschuldigde hem van het achterhouden van belastinggeld. Berezovski vluchtte naar Engeland, waar hij zou blijven tot zijn dood in 2013.
Op 14 december 1999 vertelde de president van Rusland, Boris Jeltsin, tegen Vladimir Poetin in het diepste geheim dat hij nog voor het eind van het jaar wilde aftreden. Dit zou Poetin waarnemend president maken en een groot voordeel geven ten opzichte van zijn politieke rivalen voor de presidentsverkiezingen die in de loop van het jaar 2000 gehouden zouden worden. Hoewel Poetin zich volgens Jeltsin nog niet klaar achtte voor het presidentschap, stemde hij schoorvoetend toe.
In de parlementsverkiezingen van 19 december 1999 werd Eenheid, de partij van Jeltsin, extreem nipt tweede, achter de Communistische Partij, en ruim voor zijn politieke rivaal Jevgeni Primakov. Dankzij de samenwerking met enkele kleinere partijen zorgden deze verkiezingen ervoor dat de regering van Jeltsin voor het eerst sinds zijn aantreden een parlementaire meerderheid had. In plaats van die positie te gebruiken besloot hij af te treden. Notabene op Oudejaarsavond 1999, als een gigantische verrassing.
Poetin sprak het Russische volk een paar minuten voor middernacht toe. Hij verzekerde hun dat de wisseling van de macht geheel rechtmatig was en loofde zijn voorganger Jeltsin. Vlak voordat hij Rusland een gelukkig nieuwjaar wenste, herinnerde hij de mensen dat de presidentverkiezingen eraan kwamen, en dat iedereen die de wet zou proberen te overtreden gestraft zou worden. Het Poetin-tijdperk was definitief begonnen.
1 januari 2000. Nog geen dag nadat Poetin tot waarnemend president is benoemd bezoekt hij al de Russische strijdkrachten in Tsjetsjenië.
De verkiezingscampagne die van Poetin een president maakte
De campagne, of eigenlijk het gebrek aan campagne, die Poetin voerde week totaal af van wat gebruikelijk was. Hij organiseerde geen verkiezingsbijeenkomsten, hield geen toespraken en weigerde deel te nemen aan debatten met zijn uitdagers. Wat Poetin wel deed was bondgenootschappen sluiten. Uitgerekend met de communistische partij, waarna Eenheid en de communisten samen een geruime meerderheid hadden in het parlement. Daarmee zette hij in één klap een groot deel van zijn tegenstanders buitenspel. Daarnaast schaarden de gouverneurs van de regio zich één voor één achter Poetin.
De ‘normale’ manier van campagnevoeren lag Poetin totaal niet, zo gaf hij aan. Op televisie wekte hij de indruk dat hij weinig ophad met ‘manipulatie van goedgelovige consumenten. Zijn campagneteam zorgde er intussen voor dat zijn persoonlijke en politieke imago geweldig werd opgebouwd. Hij was geen politicus. Hij stond juist boven de politiek. Er werd een lang biografisch interview uitgezonden op staatstelevisie, waarin Poetin zijn levensloop vertelde op volkse wijze. Hij was trots op zijn Sovjetopvoeding en KGB-loopbaan terwijl hij tegelijkertijd ook de tekortkomingen van de Sovjet-Unie niet schuwde te noemen. Hij was eigenlijk een soort allemansvriend, voor de Sovjet-aanhangers, de democratie-mensen, christenen, patriotten.
Interviews, boeken, bezoeken en verkiezingsleuzen
Berezovski zorgde er ook voor dat een reeks interviews gebundeld werd tot een boek. De verkiezingscommissie verbood de verkoop van het boek wegens de schending van de wet op campagnevoering, maar het campagneteam van Poetin liet zich niet kisten. Ze bedachten iets zo simpels, dat het bijna geniaal te noemen was. Ze kochten alle boeken op en deelde deze gratis uit aan de kiezers. Verder hoefde Poetin niets anders te doen dan wat hij al moest doen als premier en waarnemend president, maar werden al deze werkzaamheden voortdurend uitgezonden.
Bezoeken aan het Russische ruimtevaartcentrum vlak buiten Moskou, boorinstallaties in Siberië, Zuid-Rusland vanwege de oorlog. Poetin moest toch al voor dat soort zaken het gehele land door waardoor hij nu ook voor het hele land zichtbaar was. Qua partijprogramma beloofde hij eerst de pensioenen met 12% te verhogen en daarna met 20%. Hij loste zijn beloftes gelijk in. In drie grote dagbladen publiceerde hij een open brief aan de kiezers, waarin hij breekt met alles wat Jeltsin van Rusland gemaakt heeft en bezwoer misdaad te zullen bestrijden. Hij noemde de oorlog in Tsjetsjenië sluw ‘een gevecht tegen de onderwereld’, niet tegen een onafhankelijkheidsbeweging die zelfbeschikking wilde.
Poetin liet ook direct weten niet van plan te zijn om de onwetmatig verkregen privatiseringen van de afgelopen tien jaar terug te draaien en in plaats daarvan het staatstoezicht te verstevigen op zulke zaken, om corruptie en tegelijkertijd de armoede in het land aan te pakken. ‘Rusland moet de dictatuur van de wet worden’, zo was één van zijn verkiezingsleuzen.
Poetins betogers waren ook creatief met propaganda, 3 dagen tot de verkiezingen in 2000. ‘Eerlijk, Intelligent, Sterk, Ondernemend. De echte President voor Rusland’. Dat staat op het bord rechts.
De oorlog in Tsjetsjenië gebruikte Poetin ook in zijn voordeel. Eerst zorgde hij ervoor dat Russische journalisten amper toegang hadden tot de operaties. Zij mochten alleen berichten vanuit Russisch perspectief plaatsen. Zes dagen voor de presidentsverkiezingen bracht Poetin een bezoek aan Grozny, de hoofdstad van Tsjetsjenië. Hij kwam gekleed in een heus pilotenpak aan op een militair vliegveld in een gevechtsvliegtuig uit de Sovjet-tijd met twee zitplaatsen, een beetje zoals in de Amerikaanse film Top Gun. Met gelikte beelden werd de schijn opgewekt dat Poetin zelf achter het stuur van deze straaljager had gezeten, precies in het imago van krachtige leider dat hij wilde.
Op de dag van de verkiezingen stond al vast dat Poetin zou winnen, de vraag was alleen hoeveel mensen in totaal zouden stemmen. Dat was van belang, want er moest minstens 50% opkomst zijn wilde de uitslag geldig zijn. Uiteindelijk waren het zorgen om niets. Bijna 70% van het Russische volk ging naar de stembus, en bijna 53% van hen stemde op Poetin. Dat was bijna twee keer zoveel als de nummer twee van de verkiezingen, Genadi Zjoeganov van de Communistische Partij. Zo was Poetin op zijn zevenenveertigste de president van Rusland, ruim 30 jaar nadat hij als tiener in vervoering gebracht werd door de Russische propagandafilm ‘Het zwaard en het schild’.
Meer weten?
- De Nieuwe Tsaar: De opkomst en heerschappij van Vladimir Poetin. (2017) van Steven Lee Meyers
- First Person: An Astonishingly Frank Self Portrait by Russia’s President Vladimir Poetin (2000) van Gevorkyan, N., Timakova, N., & Kolesnikov, A.
Op onderstaande tijdlijn staan de hoogtepunten van Poetins carrière
Poetin wordt uitgezonden naar de DDR, naar Dresden.
De overeenkomsten tussen Hitler en Poetin en hun machtsgrepen
Het spionnenverleden van Vladimir Poetin is algemeen bekend, maar veel minder mensen weten dat ook Adolf Hitler spion geweest is. De twee dictatoren hebben nog veel meer opvallende overeenkomsten, maar helemaal toevallig lijkt het niet. Totalitaire regimes kennen namelijk veelal dezelfde kenmerken. Toch zijn de omstandigheden waarin beide heren aan de macht kwamen machtig interessant, ondanks dat er bijna zeventig jaar tussen zat en ze in totaal verschillende tijdperken en landen leefden.
Zowel Hitler als Poetin kwamen zo’n vijftien jaar voordat ze aan de macht waren als spion te werken. Poetin werd zelfs uitgezonden naar Oost-Duitsland. De Russische leider zou een stuk langer in dienst zijn dan zijn Duitse tegenhanger. Enkele maanden nadat Hitler in dienst was als spion, besloot hij al naar de tegenpartij te gaan. De Deutsche ArbeitsPartei stond bekend als extremistisch en spion Hitler raakte zo in vervoering van hun visie dat hij ontslag nam en zich aansloot bij de partij die hij eerst nog bespioneerde.
Hitler besloot de politiek in te gaan met de DAP vlak nadat de Eerste Wereldoorlog verstreken was. Poetin ging de politiek in vlak nadat de Sovjet-Unie viel. Deze twee gebeurtenissen maakten diepe indruk op beide mannen. Hitler overleefde de oorlog ternauwernood en raakte tijdelijk blind. Poetin merkte dat het Sovjet-regime hem in de steek liet toen hij hen het hardst nodig had.
Haast identieke afbeeldingen, maar dan zo’n zestig jaar later. Links Duitsers in de rij voor de gaarkeuken tijdens de Beurskrach, rechts Russen in de rij voor een bakkerij tijdens de crisis.
Nadat de Eerste Wereldoorlog verloren was, raakte Duitsland in een gigantische depressie. Het land kreeg gigantische herstelbetalingen opgelegd en verloor een groot deel van het grondgebied. De Sovjet-Unie was er niet veel beter aan toe nadat het uiteenviel. Maar liefst vijftien staten splitsten zich af en de economie kreeg een flinke tik. Door aanhoudende corruptie toen de vrije markt ingevoerd werd raakte de bodem van de schatkist bovendien in zicht.
De Duitse en Russische economie kregen nog een extra klap toen de beurzen kelderde. De Beurskrach van 1929 sleurde Duitsland de afgrond in, terwijl de aanhoudende Russische financiële puinhoop nog verder achteruit ging toen de beurs in Azië ineens dieprode cijfers vertoonde. De werkloosheid in beide landen liep snel op, net als de ontevredenheid en de wanhoop bij het volk.
De macht uitbreiden
Zowel Hitler als Poetin wisten van deze chaos en periode van economische wanhoop te profiteren. Het bizar lage vertrouwen van het volk in de heersende orde maakte de weg vrij voor een nieuwe leider. Maar voordat het zover was, werden beide heren een paar maanden voordat ze definitief de macht overnamen benoemd tot premier.
Als premier was de weg vrij om het volk te manipuleren en te bewerken met op maat gemaakte propaganda. Hitler werd daarbij geholpen door Josef Goebbels, een meester van propaganda die met een hoop vernieuwende technieken kwam. Zo gaf Hitler in veertien dagen vijftig speeches. Ook Poetins campagneteam was op dreef. De steenrijke oligarch Boris Berezovski stelde zijn staatstelevisiekanalen beschikbaar, waarop hij voortdurend Poetin de hemel in prees en zijn tegenstanders de grond in boorde. In hun campagne werd bovendien gebruik gemaakt van hun imago als macho en werd gefocust op propaganda voor vrouwen.
Zowel Hitler als Poetin lieten zich graag als sterke leider afbeelden.
Totalitaire regimes
Toen beide leiders eenmaal gekozen waren in Duitsland en Rusland respectievelijk, veranderde het al snel in een dictatuur. Totalitaire regimes hebben door de geschiedenis heen tien gemeenschappelijke kenmerken vertoond. Zowel het Nazi-Duitsland van Hitler, als het Rusland van Poetin vertoonde alle tien deze kenmerken. Vier daarvan komen vaak al aan de oppervlakte voordat een dictator de macht grijpt.
Totalitaire regimes ontstaan altijd in crisistijd. De bevolking is de wanhoop nabij en is bereid tijdelijk haar vrijheid overboord te gooien als er maar een oplossing voor de crisis gevonden wordt. Een strijd tussen bepaalde klassen en bevolkingsgroepen doet het ook altijd goed bij totalitaire regimes. Een ‘wij’ tegen ‘zij’. Hitler wist op die manier heel slim het Duitse volk op te hitsen tegen de Joden. Dictators zorgen bovendien altijd voor het gebruik en de verheerlijking van geweld. Tenslotte wordt er gigantisch ingezet op propaganda om het volk te bespelen en voor zich te winnen.
Als de dictator eenmaal aan de macht is, laat hij of zij snel de andere partijen verbieden. Zijn partij is de enige partij waar nog op gestemd kan worden. Het zorgt ervoor dat eenvoudige arbeiders snel kunnen klimmen, want loyaliteit aan de partij is het enige wat nog telt. Door middel van propaganda worden mensen van jongs af aan geïndoctrineerd, en het verbannen en verbranden van boeken en kunst van bepaalde ‘foute’ auteurs en artisten leidt ertoe dat er amper een tegengeluid hoorbaar is. Enkele van deze kenmerken zijn ook in de huidige samenleving van West-Europa van toepassing. De democratie is vaak een stuk kwetsbaarder dan het volk denkt.
‘Poetin lijkt het oorlogsplan van Hitler te volgen’
Hitler gebruikte het pan-Germanisme als excuus om Sudetenland en later heel Tsjecho-Slowakije in te pikken. Poetin deed in 2014 iets soortgelijks met de Krim, onder het mom van bescherming van Russische sprekers. Beide keren bleef het daar niet bij: de annexatie was slechts een voorbode van een veel grootschaliger conflict. Bij Hitler leidde dat tot een wereldoorlog, bij Poetin vooralsnog tot een langdurige en bloedige invasie in Oekraïne.
Ook qua politieke opkomst zijn de parallellen opvallend. Beide leiders maakten gebruik van propaganda, het inspelen op angst en nationaal trauma om steun te winnen. En in beide gevallen leidde die steun tot een systeem waarin politieke tegenstand werd uitgeschakeld en vrije pers nauwelijks nog bestond. Wat begon als een belofte van herstel, eindigde in repressie en oorlog.
In het geval van Hitler kwam er uiteindelijk een einde, met een bunker, een pistool en een verwoest Europa. Poetin zit nog altijd in het zadel. Maar kijkend naar de parallellen ontstaat de vraag: hoeveel rijm kan de geschiedenis verdragen voordat ze zich wederom herhaalt?